रेणुका मातेचे पद

 

🙏चौथी माळ 25/09/2025🙏

पद

आली आई भवानी स्वप्नांत ॥ धृ० ॥ 

श्रीवरदा सुप्रसन्न मूर्ति । 

जशी विज चमके गगनांत ॥ १ ॥ 

सरळ भांग, निळ भुजंगवेणी । 

काजळ ल्याली नयनांत ॥ २ ॥ 

रत्नजडित हार, पीत पितांबर । 

कंचुकि हिरवी अंगांत ॥ ३ ॥

 केशर कस्तुरि मिश्रित तांबुल ।

 लाल रंगला वदनांत ॥४॥

 कंकणें कनकाचीं खणखणती । 

वाजति पैंजण पायांत ॥ ५ ॥

 विष्णुदास म्हणे अशिच निरंतर । 

दे आवडी मज भजनांत ॥ ६ ॥

उषा मंगेशकर, प्रख्यात मंगेशकरी वारसा लाभलेल्या गायिका. आपल्या गायनाचा पोत लक्षात घेऊन वैशिष्ट्यपूर्ण गायन करणाऱ्या प्रख्यात गायिका.  नवरात्री मध्ये यांच्या आवाजातील हे गाणे ऐकले नाही, असे होणारच नाही . तर हे  'गाणे' मूळात विष्णुदास यांची पदरचना आहे. विष्णुदासांच्या स्वप्नात  आई भवानी रेणुका आली. तिचे वर्णन यात केले आहे . विष्णुदासांची शब्द रचना  जणू दृकश्राव्य  आहे बघा . हे गाणे ऐकताना किंवा पद वाचताना डोळ्या समोर रेणुकेचे  रूप येते . जसे जसे वर्णन वाचत जावे तसे तसे  सर्व दृश्य  समोर उभे राहते.  इतकेच नाही तर पदातील नादमाधुर शब्दातून तो तो ध्वनी कानी पडतो बघा. 

आली आई भवानी स्वप्नांत ॥ धृ० ॥ 

श्रीवरदा सुप्रसन्न मूर्ति । 

जशी विज चमके गगनांत ॥ १ ॥ 

विष्णुदास सांगतात , की ऐश्वर्य आणि वर देणारी , प्रसन्न मूर्ती  असलेली आई भवानी  स्वप्नात आली,  जशी वीज क्षणिक चमकते आकाशात , सर्व आसमंत उजळते आणि बराच काळ लोकांच्या मनात राहते.  तशी तिने माझे अंतरंग भारावून व   उजळून टाकले. 

सरळ भांग, निळ भुजंगवेणी । 

काजळ ल्याली नयनांत ॥ २ ॥  

रेणुकेचे मातृरूपाची छवी  विष्णुदासांच्या मनःपटलावर पक्की कोरली गेली असावी , कारण देवीचे वर्णन बरेचद समान आहे. इथेही बघा. तिचा भांग सरळ आहे, वेणी निळसर , सापासारखी सळसळणारी आहे. डोळ्यात काजळ घातले आहे. (असेच वर्णन 'जय जय जगदंबे' या आरतीतही आहे.  ) 

रत्नजडित हार, पीत पितांबर । 

कंचुकि हिरवी अंगांत ॥ ३ ॥

(असेच वर्णन 'जय जय जगदंबे' या आरतीतही आहे. ) 

गळ्यात रत्नजडित हार , अंगात हिरवी कंचुकी (कुठेच शिलाई, कातरणकाम, बाह्या  नसलेले  पोलके ) आणि पिवळे रेशमी लुगडे  घातले  आहे. 

 केशर कस्तुरि मिश्रित तांबुल ।

 लाल रंगला वदनात ॥४॥

(हे ही  वर्णन 'जय जय जगदंबे' या आरतीतही आहे. ) केशर, कस्तूरी मिश्रित तांबूल तिच्या तोंडात लाल  रंगला आहे . [तांबूल हे सौभाग्यशालिनी देवीचे आवडते खाद्य आहे. ]

 कंकणें कनकाचीं खणखणती । 

वाजति पैंजण पायांत ॥ ५ ॥

(असे देखील  वर्णन 'जय जय जगदंबे' या आरतीतही आहे. ) सोन्याची कंकणे (जरा जाड बांगड्या) हातात खणखण आवाज करीत आहेत. पायातील पैंजण वाजत आहेत. 

या कडाव्यातून विविध आभूषणाच्या नादाची श्राव्यानुभूती जाणवते.

 विष्णुदास म्हणे अशिच निरंतर । 

दे आवडी मज भजनांत ॥ ६ ॥

प्रत्यक्ष , अनुभूतीतून रेणुकादेवीला भेटणारे विष्णुदास , देवी जवळ काय मागणे मागतात ? तर "तुझे  भजन निरंतर , सतत अखंड करण्याची आवड मला लागो". 

ह्या पदाचे  हे कडवे वाचून , संत एकनाथांचे पद  आठवले ,

"माझ्या मना लागो छंद , गोविंद , नित्य गोविंद" |

आज आपली चौथी माळ समर्पित झाली. 

©डॉ प्रज्ञा देशपांडे 

नागपूर 

लेख पूर्ण वाचून झाला की कॉमेंट सेक्शन मध्ये कॉमेंट नक्की करा, कृपया. 

आणि तुम्हाला माझे ब्लॉग लेखन आवडत असेल तर माझ्या नावसह ही link शेयर करायला विसरू नका.