#शब्दचिंतन .
जेव्हा पासून संवाद-साधनांची बहुलता झाली , तेव्हा पासून विविध प्रांतांतील नावांची देवाण-घेवाण सर्रास होऊ लागली. काही नावे ही त्या त्या प्रांतांची खास होती , जी आताशा सर्वत्र दिसू लागली.
भाषा ही प्रवाही न् परिवर्तनशील असते . भाषांमधील व्यक्तिवाचक नामांनाही हेच तत्त्व लागू पडते.
नीतिन , जतीन , सचीन , देवेन ही नावे मूळ मराठी निश्चितच नाहीत. जुन्या काळात अशी नावे मराठी घरात आढळत नाहीत. बंगाल-क्रांतीचा प्रभाव , आधुनिक साहित्यांची देवाण-घेवाण यामुळे बंगाली नावे ठेवण्याचे प्रचलन वाढले. त्यातूनच ही नावे आली असावीत.
बंगाल/पंजाब आदी प्रांतात नावाचा संक्षेप करण्याचा प्रघात आहे. या वृत्तीमुळेच बंडोपाध्यायचे बॅनर्जी , मुखोपाध्यायचे मुखर्जी , चटोपाध्यायचे चॅटर्जी सहज प्रचलित झाले व बंगलने स्वीकारले .
वरील नावांच्या व्युत्पत्ती बाबतीत दोन मत प्रवाह आहेत.
नीतीन्द्र , जतीन्द्र ,सचीन्द्र , देवेन्द्र यां नावांचे संक्षेप होऊन नीतिन , जतिन वगैरे नावे तयार झाली असावीत. कारण नावांचे संक्षेप करण्याची बंगालीभाषेची वृत्ती.
किंवा ही नावे तद्भव अशी आहेत कारण ती मूळ संस्कृतातून घेतली आहेत.
नीति+ इन् = नीतीन् (ज्याच्यात नीती आहे ,असा तो नीतीन् ) याचेच मराठीकरण "नीतीन" झाले. अशाच प्रकारे बाकी नावांचेही स्पष्टीकरण देता येईल.
सचीन या नावाचे विशेष सांगायला हवे. "सच्" या मूळ धातूचा अर्थ to understand clearly, to be related, to be connected. स्पष्टपणे समजणे , संलग्न असणे , जुळले असणे इत्यादी होतो. आता या धातूपासून अनेक कृदन्त व तद्धित नामे तयार होतात. "सचिव" हा शब्द याच धातू पासून तयार झाला आहे. सचिव शब्दाचा मूळ अर्थ समजावून घेणारा , स्पष्ट करून देणारा , जुळलेला इत्यादी होईल. संस्थेचा वा व्यक्तीचा सचिव हेच करणारा असावा , अशी अपेक्षा चूक नाही. अतिजुन्या काळी र‍ाजेलोकांचे नर्मसचिव असायचे , म्हणजे राजाच्या नाजुक संबंधांना (थोडक्यात लफड्यांना) मदत करणारा ! आताही मोठ्यांचे सगळेच मोठे , आपल्याला कळेलच असे नाही !
"सचीन" या नावातही "सच्" हा धातू आहे. सचीन म्हणजे समजावून घेणारा , समवयस्क असा व्यक्ती.
व्यक्ती जन्माला आली की त्याचे आईवडील नामकरण करतात. पण आपल्या नावाचा नेमका काय अर्थ होतो, हे जाणून घेणे योग्य ठरते.
©डॉ. प्रज्ञा देशपांडे.
