सहजोक्त.

 #दंतकथा.

बुलबुलशा नावाचा बादशाह असतो. बादशाही पद्धतीने राज्य कारभार हाकत असतो. मनमर्जी , मनमौजी , मनस्वी असा बादशाह न् त्याचे झेलू सहकारी यांचे प्रचंड गुळपिठ असतं. 

प्रजेतील बुद्धिमान जनता , अलिप्त न्  जवळजवळ निष्क्रिय असते. सर्जनशील व उद्योगी जनला "दोन दे , चार काढ" , प्रकाराने राजाच्या सहकारीवर्गाशी जुळवून जगत असते. झुंडप्रिय न् सुकुमार बुद्धीची प्रजा  फसफसणाऱ्या फेसाप्रमाणे राजस्तुती करत असतात.   एकूण सर्व राजकारभार  आलबेल सुरळीत सुरु असतो.

एकदा बंडू नावाचा बारा-पंधरा वर्षाचा  मुलगा राजवाटिकेतील फुलं चोरताना पकडल्या जातो.  बादशाह समोर हाजीर केल्या जातो. बंडू पुजारी कुटुंबातील आहे , कळल्यावर बुलबुलशा आदेश देतो ,' पाच हजार फटके खा किंवा आमच्यावर काव्य लिही' . बंडू म्हणतो की , 'मला कविता नाही रचता येत' . त्यावर बादशाह म्हणतो ,  पंडिताच्या कुळात जन्मला तर कविता रचता आलीच पाहिजे' .  

 फटके खाण्यापेक्षा कविता जुळवून बघू , असा विचार करतो.  रचना करायला  वेळ द्या अशी विनवणी करतो.  बादशाह पण वेळ देतो.

  'ट' ला 'ट' ,  नि  'र' ला 'र' करत कसा बसा बंडू शब्द जुळणी करतो.  न् दरबारात म्हणतो. 

  दिसतो सगळी कडे सूर्यप्रकाशा

  आमचा बुलबुलशा बुलबुलशा  ॥ 

जिकडे  तिकडे सुखाची वर्षा

 आमचा बुलबुलशा बुलबुलशा ॥ 

 आता तरी येशील का रे पावसा

 आमचा बुलबुलशा बुलबुलशा ॥ 

 झाडाझुडांवर बहर खाशा

 आमचा बुलबुलशा बुलबुलशा ॥ 

 बंडू करी काव्य कसाबसा 

 आमचा बुलबुलशा  बुलबुलशा ॥ 

 कवितेत  अनेकदा आलेलं स्वतःचं नाव  ऐकून बुलबुलशा अतिशय खूश होतो. न् स्वतःच्या गळ्यातील नवरत्न हार  व वरतून हजार सुवर्णमुद्रा देऊन त्याचा सत्कार करतो. आणि पालखीतून त्याच्या घरी पोहचवून  देण्याचा  आदेश देतो.

 बंडूची आई अत्यंत खूश होतो. शेजारी एक महाविद्वान् पंडीत रहात असतो. त्याच्या पत्नीला बंडूच्या सत्काराची गोष्ट कळते. 'यथातथा बुद्धीचा बंडू इतकी कमाई करू शकतो तर माझ्या नवऱ्याची तर सुपिक बुद्धी व प्रचंड विद्वत्ता आहे. त्याला तर नक्किच अधिक मिळेल' , असा विचार करून ती  नवऱ्याच्या मागे लागते. 'पुस्तकं वाचन , ग्रंथलेखन सोडा. आजकाल कविता रचून जास्त मिळकत होते.  राजावर कविता रचा ना ! '  शेवटी तो विद्वान प्रौढ-शैलीत एक प्रदीर्घ काव्य रचतो.  नि राजदरबारात जातो.

 बादशाहा समोर स्वतःचे काव्य अस्खलित म्हणून दाखवतो.  बादशाह  ते काव्य ऐकतो. अर्थात काव्य समजण्याची ना बादशाहाची पात्रता असते ना दरबाऱ्यांची !  बादशाह  त्या विद्वानाच्या काव्याची यथेच्छ निंद‍ा करतो , 'म्हणतो इतक्या शंभर ओळींमध्ये फक्त एकदाच , तेही  शेवटी आमच्या नावाचा उल्लेख आला. हे काय काव्य आहे कां ? यापेक्षा तर बंडूचे  काव्य कितीतरी सरस आहे.'  आणि त्या विद्वानाला शंभर फटक्यांची शिक्षा सुनावतो. 

 तर असा असतो बादशाही न्याय ! 

 #तात्पर्य ? अर्थात तुमच्या अनुभवाने , कल्पनेने सुचवाल तेच ! 

 ©डॉ. प्रज्ञा देशपांडे.

 

 

#सहजोक्त.

 सावनेर-काटोल रस्त्यावर माझं माहेर म्हणजे लोहगड नावाचं छोटं खेडेगाव आहे. आजपासून  चाळीस-पंचेचाळीस वर्षे आधी केवळ नऊशे लेकसंख्येचे आदिवासीबहुल ,कृषिसंपन्न असं ते गाव होतं. सांस्कृतिक व नैसर्गिक  दृष्ट्या श्रीमंत असं गाव आजही स्मरणात आहे.

 दिवाळीच्या पाडव्या नंतर गावातील  समूह  पंचक्रोशीत गायी नाचवत फिरायचे . सोबत किसनाचे सोंग असायचे. (म्हणजे त्यांच्यातील एक जण कृष्णाच्या वेषात असायचा. )  गावाच्या बोलीभाषेतील अनेक गाणे म्हणत , बासरी वाजवत ती मंडळी  गावोगावी फिरायची. 

 गावात गोधन विपुल प्रमाणात होते. डोंगरावर न् माळरानात हिरवा चारा होता. तेव्हा टिव्ही ,मोबाईल वगैरे नसल्याने आम्हा मुलांजवळ वेळच वेळ असायचा. आई-मंडळीही  भरपूर कामांमध्ये गुंतायला मोकळ्या असायच्या. वडिलमंडळी शेतात जायची. 

 त्याच काळात जवळच्या खेडेगावातून  एक वृद्ध जोडपं आमच्या गावात वरचेवर यायचे. त्या आजी अतिशय सुरुकुतल्या चेहराच्या न् दोरी लावलेला चष्मा असलेल्या होत्या. आजोबा अंध होते.  दोघांनाही दात नव्हते . त्यामुळे त्यांचे उच्चारण जरासे तोतडे होते. आजोबांच्या एका हातात काठी न् एक हात आजीच्या हाती असाचा.  एक फुटकं ढोबर (भांडं)  , कपड्याची वळकटी , टाळ न् चिपळ्या इतके साहित्य त्यांच्या जवळ असायचे. 

 गावात आल्यावर हे जोडपे  घरोघरी जाऊन भजन ऐकवायचे न् मंडळी खुश होऊन जेवण , शिधा-आटा , चिल्लर पैसे या आजी-आजोबांना द्यायचे. 

 हे आजी-आजोबा एका सुरात व लयीत  एकच लोकगीत (कारण रचनाकार माहीत नाही) म्हणायचे.  तेव्हा त्या गाण्याचा अर्थ कळायचा नाही. पण या आजी-आजोबांच्या गळ्यातील गोडवा न् आर्तता नक्कीच जाणवायची.  बालसुलभ अनुकरणातून आम्ही ते गाणं तसंच गुणगुणायचो. तेव्हा जर सोशल मिडिया असता तर आजी-आजोबांचं गाणं मिलेनियम हीट झालं असतं , हे नक्कीच.

 

ऱ्हायबा किशना धली या टाली

आमी नाय येत तुया संग ले बा ॥धृ॥

कोन्याक दिवशी येशोदा मायनं

 केल्या व्होत्या पुरनपोल्या

 साऱ्यायला दिल्या दोनदोन पोल्या 

 न् मलेच काऊन बा येकच  बा ॥१॥

 [प्रमाण भाषेत >>  पेंद्या कृष्णाला तक्रार करतोय .

  राहू दे  बा , असू दे बाबा  कृष्णा

  धर वा टाळ  पण 

  मी तुझ्या सह आता येतच नाही.

  कोण्या एका दिवशी  (कधीतरी)  यशोदा आईनी  पुरणाच्या पोळ्या केल्या होत्या 

  सगळ्यांना दोन दोन पोळ्या दिल्या  खायला 

  न् मला मात्र एकच दिली. ] 

  

  आजही डोळ्यासमोर ते  दोघे गातानाचे दृष्य जसेच्या तसे उभे राहते. पण नेमकं  चिपळी-टाळाच्या तालावर  गायलेलं ते भजन पूर्ण आठवत नाहीय. 

जसं कानावर पडायचे तसं ते भजन  जितकं आठवतय ते इथं लिहितेय. 

जर कोणाला ते भजन पूर्ण येत असेल तर कृपया मला कळवावे. 

©डॉ. प्रज्ञा देशपांडे.