सहजोक्त.

 

नर्मदेतील गोटा.

"अहो , तो नर्मदेचा गोटा आहे . तुम्ही कितीही छान शिकवा , याच्या डोक्यावरूनच जाणार !" असे

 वाक्प्रचार  व्यवहारात कानी पडतात. 

 नर्मदा नदीतील गोटे बहुधा  गुळगुळीत वाटोळे असतात.  त्यामुळे त्यांस खांचाकोपरे काही नसल्यामुळे चिखल , रेती वगैरे काही चिकटत नाही .  शिवाय पाण्यात असेपर्यंत ओला, बाहेर  काढल्यावर ठणठणीत कोरडा असतो. 

म्हणजे नर्मदेतील दगडा प्रमाणेच एखादी व्यक्ती  सल्लामसलत (उपदेश) ऐकेपर्यंत मनप्रवृत्ति एक प्रकारची (पण) मागाहून त्यांतील काही  शिल्लक न राहणारी .  त्याला सांगितलेली गोष्ट कधीच  मनात साठवत  , गुंतवत नाही नाही तसेच त्याला काही कळतही नाहीं .  एकंदरित 

'नर्मदेतील गोटा' ,  या वाक्प्रचाराचा अर्थ , निर्बुद्ध , काहीही  समजून घेण्यास अपात्र' असा जरासा नकारात्मक अर्थ आहे.  

  हा वाक्प्रचार कसा बर रूढ झाला असावा ? कारण तो गोटा   नर्मदेच्या पात्रात  असे पर्यंतचे हे सर्व वर्णन बरोबरच आहे. 

  पण  पात्रातून बाहेर आल्या नंतर ?

   त्या टणक , गुळगुळीतपणा , काहीही झिरपू न देणे तसेच  लिप्त न होणे या सर्व 'गुणांमुळे'  नर्मदेतील गोट्यांचे बाण (शिवाचे बाण)  किंवा मूर्त्या बनवतात. 

   

"नर्मदेतील गोटा"  हा वाक्पचार न समजता , दृष्टान्त समजावा की काय ? 

१) एखाद्या क्षेत्रात तुम्ही "दगड" असाल पण दुसरी कडे "देव"  ठरू शकता.     

२) नदीला प्रतिसाद न देणारा , तिच्या पाण्याला सतत अवरोध करणारा दगड . नदीही जुमानत नाही , तिचा वेग कमी करत नाही . हळूहळू दगडाचे खाचकोपरे याच सतत घर्षणाने झिजतात. गुळगुळीत गोटा होऊन पुढे देवत्व  पावतो. म्हणजे विरोध त्यांचाच करा की ज्यांच्या विरोधातूनही तुमची प्रगती होईल. 

३)  नर्मदेतील अति पाषाणांनी तिचा वेग सतत प्रवाही व आवेगी असतो. अखंड  उत्साही प्रवाहिततेमुळे नदीला तीर्थाचे महात्म्य लाभते.   

 अ) म्हणजे पाषणमनोवृत्तीचे कोणी सहवासात असतील तरी तुमचे कार्य अखंड सुरूच ठेवा. त्यांच्या अवरोधाने तुमच्या गतीला आवेग येईल . न् अखंड गतिशील , प्रवाहिततेने  तुमचा महिमा वाढेल. 

ब) आपल्या वागण्यातून विरोधकालाही असं घडवा की तोही थोर व्हावा.  आपण मात्र परत आपल्या सहजप्रवृत्तीने निरालस वागत रहावे.

 तर अशी  ही नर्मदा न् असा हा  दगड! 

 ©डॉ. प्रज्ञा देशपांडे.