#सुभाषित-सहजोक्त.

ईक्षणं द्विगुणं प्रोक्तं भाषणस्येति वेधसा।

अक्षिणी द्वे मनुष्याणां  जिव्हात्वेकैव निर्मिता॥

दोन-दोनदा नीट बघावे. (परिपूर्ण विचार करून मगच)  बोलावे. यासाठीच ब्रह्मदेवाने मानवाला डोळे दोन दिलेत पण जीभ मात्र एकच दिली. 

सध्याचा जमाना स्मार्ट व फास्ट आहे.  या सुभाषितालाही काळानुरूप स्पष्ट करणं गरजेचं आहे.

कानांनी ऐकणे , डोळ्यांनी पहाणे ,  वाणीने  बोलणे , नाकाने सुंघणे , त्वचेने स्पर्शणे ही सर्व ज्ञानप्राप्तीची साधनं आहेत. यासर्वांच्या यथायोग्य  मदतीने मन+बुद्धी यांच्याद्वारे  अनुभवसंपन्न व्यक्तिमत्व विकसित होते.   

दिसलं काही , वाचलं काही , कोणाचं ऐकलं की चट्दिशी आपली एक्सपर्ट कॉमेंट ठोकणं वा (शब्द वा कृतीतून) भडक प्रतिक्रिया देणे अजिबात योग्य नाही.  पाचही ज्ञानेंद्रियांच्या प्रक्रियेतून बुद्धीने निर्णय घेवून बोलले , वागले  तरच सार्थक होतं . नाही तर , 'बोल बोल नाऱ्या........' अशी अवस्था होते.  

 दोन हात , दोन पाय  ,  उपस्थ (जननेंद्रिय)  , पायु( गुदद्वार)   आणि जीभ   हे  पाच कर्मेंद्रियं आहेत. मुखातील वाणी जशी ज्ञानेंद्रिय आहे तशी मुखातील जीभ कर्मेंद्रिय आहे.

 जीभने चव कळते , उच्चारण नीट होण्यासाठी जीभ हवीच हवी.  तर ही जीभ एकच असून कधी कधी  बत्तीशीला पुरून उरते.  कधी ?  जेव्हा ,"क्रियेविण वाचाळता" घडते तेव्हा. 

 हातांनी सतत कार्यरत रहावे . म्हणजे कार्यकुशलता , कार्यमग्नता अत्यावश्यक आहे. ज्याचे पाय स्थिर  (म्हणजे नुसते बसून रहातात),  त्याचं मन सतत फिरत रहाते (अस्थिर असते) .  म्हणून पायांनी  सतत फिरत रहावे.  मन भिरभिरण्यापेक्षा हात-पाय जास्त क्रियाशील ठेवावे.

असे वागले तर जीभ योग्य प्रमाणातच उचकटेल ; नाही तर ठरलंच आहे ,' उचलली जीभ लावली टाळ्याला'! 

बत्तीशी जबड्यात घालाणे , बत्तीशी दाखवणे  वगैरे लीला जीभेच्या फाजीलतेने घडून निष्क्रिय माणसाची फजिती होऊ शकते. 

म्हणून , दोन-दोनदा पहा , विचार करा , पहिले कृती करा मगच बोला.  "आधी केले , मग सांगितले" , हेच वागणं योग्य.

'बोलून विचारात पडण्यापेक्षा  विचार करून बोलावे' हे सतत ध्यानात ठेवावे. 

 समर्थांनी सांगूनच ठेवलंय , "केल्याने होत आहे रे , आधी केलेची पाहिजे". 

 ©डॉ. प्रज्ञा देशपांडे.