#सुभाषित-सहजोक्त.

 

संपूर्णकुम्भो न करोति शब्दम् 

अर्धो घटो घोषमुपैति नूनम् ।

विद्वान्कुलिनो न करोति गर्वं

जल्पन्ति मूढास्तु गुणैर्विहिनः ॥

पाण्याने पूर्ण भरलेला घडा , आवाज करत नाही. अर्धवट रिकाम्या घड्यातून आवाज येतो.  विद्वान , कुलीन लोकं कधीच गर्व करीत नाहीत मात्र मूर्ख , गुणहीन लोकं उगाच प्रौढी मिरवतात. 

याच अर्थाची मराठीत नेहमी प्रचलात  असलेली म्हण , "उथळ पाण्याला खळखळाट भारी"  सर्वांच्याच कानावर पडलेली आहे.  त्याच अर्थाची इंग्रजी म्हण  , "empty vessal make much noice." 

याच आशयाचा हिंदी शेर  मध्यंतरी वाचनात आला. 

झूठी शान के परिंदे ही ज्यादा फड़फड़ाते हैं.!! 

बाज़ की उडान में कभी आवाज़ नहीं होती ॥ 

तोच आशय वेगवेगळ्या भाषेत किती वेगवेगळ्या शब्दांतून न्  कल्पनेतून व्यक्त झाला आहे ना ?

संस्कृत श्लोकांतून घट हे उदाहरण दिलंय तर मराठीत नदीचे उथळ पात्र  सांगितले आहे. इंग्रजीत साधारण पात्र सांगितले आहे. हिंदीत मात्र , बहिरी ससाणा व सामान्य पक्षी यांच्या तुलनेतून स्पष्ट केले आहे.

गर्व करणं , माजणं हे कुलीन व्यक्तिमत्त्वाला शोभत नाही.  जे घरंदाज नसतात , त्यांना लवकरच गर्व होतो. 

साधारणपणे  अशा आशयाचे अनेक संस्कृत सुभाषितं आहेत.

आता हेच बघा 

शरदि न वर्षति गर्जति,

वर्षति वर्षासु नि:स्वनो मेघ:।

नीचो वदति न कुरुते, 

न वदति सुजन: करोत्येव॥

शरद ऋतुतील ढगं नुसते गर्जतात पण बरसत नाहीत. वर्षाऋतुतील ढगं बरसतात पण आवाज करत नाहीत. नीच (कमस्सल, निम्न विचारांचे लोक)  नुसते बोलतात ,  वागणुक मात्र नसते.  हेच सज्जन घरंदाज बोलत नाहीत पण कृती मात्र नक्की करतात.  "गर्जेल तो बरसेल काय ?" या मराठी म्हणीची आठवण होते.

अगाधजलसञ्चारी गर्वं नायाति रोहितः।

अङ्गुष्ठोदकमात्रेण शफरी फर्फरायते ॥

अथांग खोल पाण्यात संचारणारा मासा कधीच गर्व करत नाही.  उथळ पाण्यातली शफरी ( मासोळीचा एक प्रकार)  मात्र फर्फर आवाज करते. म्हणजे तिला गर्वाची बाधा होते. 

    अर्धा हळकुंडाने पिवळे होणारे अनेक असतात.  पण जे "लंबे रेस  के घोडे"    असतात ,  त्यांनी समोर समोर उधळणाऱ्या वरातीच्या घोड्यांकडे लक्ष देऊ नये. 

    ©डॉ. प्रज्ञा देशपांडे.