#कमळ -शब्द चिंतन.
संस्कृत साहित्यात
कमल ( क =पाणी, अल=सुशोभित करणारे )
ते दोन प्रकारचे असतात.
सूर्यविकासी (सकाळी उगवणारे )
तर चंद्रविकासी
कुमुद = (कु =पृथ्वी वर , मुद =आनंद देणारे ) हे ही पांढरे असते.
श्वेतकमळ = पुंडरीक (दुसऱ्या फुलांचा गर्व हरण करणारे )
कमळ शब्दाचे अनेक पर्यायी शब्द आहेत.
जसे
अमरकोशानुसार 👇
1 नलिनम्
२अरविन्दम्
३ महोत्पलम्
४ सहस्रपत्रम्
५ कमलम्
६ शतपत्रम्
७ कुशेशयम्
८ पङ्केरुहम्
९ तामरसम्
१० सारसम्
११ सरसीरुहम्
१२ विसप्रसूनम्
१३ राजीवम्
१४ पुष्करम्
१५ अम्भोरुहम्
१६ पङ्कजम्
रत्नावली नुसार 👇
१७ अम्भोजम्
१८ अम्बुजम्
१९ सरसिजम्
२० श्रीवासम्
२१ श्रीपर्णम्
२२ इन्दिरालयम्
२३ जलेजातम्
२४ अब्जम्
२५कञ्जम्
२६ नलम्
२७ नालीकम्
२८ नालिकम्
२९ वनजम्
३० अम्लानम्
३१ पुटकम्
३२अब्जः
याशिवाय अनेक नावे आहेत, जसे
१ कैरवम्
चन्द्रकान्तम्
३ गर्द्दभम्
४ कुमुत्
५ धवलोत्पलम्
६ कह्लारम्
७ शीतलकम्
८ शशिकान्तम्
९ इन्दुकमलम्
१० चन्द्रिकाम्बुजम्
११ गन्धसोमम्
वरील शब्द जरी कमल/कुमुद शब्दाचे पर्यायवाची असले तरी त्या प्रत्येक शब्दाला स्वतंत्र अर्थ आहे. फुलाच्या गुणवैशिष्ट्यानुसार ती नावे आहेत. प्रत्येक नावाची व्युत्पत्ती समजून घेणे, रंजक आहे.
नुसता
"कमळ" शब्द म्हटल्या बरोबर साहित्य (सर्वभाषिक ) व्याकरण,
व्युत्पत्तीशास्त्र, वनस्पती शास्त्र, समाजशास्त्र, राजनीती वगैरे अनेक अर्थाने अभ्यासण्याजोगा विषय आहे.
एका मुद्द्यावरून अनेक विषयांना स्पर्श करीत शिकवणे याला बहुआयामी शिक्षण म्हणतात. ही शिक्षण पद्धती सध्या जगातील अव्वल देशात कुठे कुठे प्रचलित आहे.
असा अभ्यासक्रम महाराष्ट्र शासनाच्या इंटरनॅशनल स्कूल मध्ये होता.
इति कमलाख्यान!
©डॉ. प्रज्ञा देशपांडे.
खरे आहे। या चे मूळ संपूर्ण शिक्षणाचे शास्त्रीय, कला, भाषा, कृषि, पशुसंवर्धन, वैद्यकीय, अभियांत्रिकी आदी शाखांमध्ये विभाजन करुन ही शास्त्रे एकमेकांचे ज्ञान समजल्याने समृद्ध होतात हे न समजणे च आहे. त्या मुळे सर्वांगिण ज्ञान प्राप्त होणे अशक्यप्राय होउन‌बसले आहे. खरेतर, प्राचीन हिंदु. शिक्षण पद्धतीत १८ शास्त्रे आणि ६४. कला एका च गुरुकुलात तेही १२ वर्षात शिकवून विद्वान शिष्य तयार करता येण्या चे रहस्य हे च होते. विकसित देशांनी ह्या पद्धती चा आंशिक स्वीकार केला परंतु आम्ही अजून ही हे समजू शकलो नाही हे दुर्दैव च आहे, हे खरे.
ReplyDelete