#सहजोक्त.

#सहजोक्त
मन ! मणामणाचे अोझे लादणारं वा मनामनातून उमेद जागवणारं ,अजीवशास्त्रीय गात्र ! मन कुठे आहे हे कोणीच सांगू शकत नाही. शरीर-रचना-शास्त्रात मनाला स्थानच नाही. तरीही मनाचं अस्तित्व  कोणीही नाकारत नाही.
मन,मानस ,मानसिक,,मनोविकास,मनोविकार,मनोभूमिका ,मनोभावना,मनोवैज्ञानिक ,मनोकामना  मानसशास्त्र इत्यादी शब्दपसारा मनामुळेच निर्माण झालाय.
जगातील प्रत्येक भाषेत 'मन' या विषयावर भरपूर साहित्य निर्माण झाले आहे.
संस्कृतात वेदवाङ्मयात 'शिवसङ्कल्पसूक्त' आहे, ज्याच्या प्रत्येक ऋचेची शेवटची पंक्ती 'तन्मे मन: शिवसङ्कल्पमस्तु' ही आहे .या अोळीचा सरळ अर्थ 'ते माझे मन शिवसंकल्पाने युक्त असावे.' असे म्हटले आहे.
व्याकरणशास्त्रावर आधारित एक विनोदी श्लोक आहे.
      मनो नपुंसको मत्वा प्रियायै प्रेषितं मया
      तत्रैव अरमत तत् हता पाणिनिना वयम् ॥
      याचा भावार्थ असा कि ,मनाला नपुंसक समजून ('ते मन 'ना  म्हणून) मी प्रियेकडे पाठवले. ते मन तिच्यातच रमून गेले.पाणिनींनी आम्हाला फसवले.
      असे हे मन संकल्प-विकल्पाचे आगार आहे.
      ज्ञानेश्वर माऊली म्हणतात ,मन करा रे प्रसन्न सर्व सिद्धीचे कारण "
       रामदास स्वामी म्हणतात ,'अचपळ मन माझे नावरे आवरीता'
      या शिवाय त्यांनी मनाचे श्लोक लिहिले ज्यात ,
      "मना सज्जना भक्तिपंथेची जावे" म्हटले आहे.
      बहिणाबाई म्हणतात ,'मन वढाय वढाय उभ्या पिकातील ढोर ,किती हाकला हाकला फिरी येये पिकावर '।
      गौतमबुद्धांच्या  धम्मपदात ,
      "मनो पुब्बंगमा धम्मा मनो सेट्ठा मनोमया
      मनसा चे पदुठ्ठेन भासति वा करोति वा ॥ "
      हिंदी सिनेमा तर मनावरच जगतोय असे म्हटले तर वावगं ठरू नये.
      अगदी जुन्या काळापासून ते आतापर्यंत मन या विषयावर किती तरी गाणी आहेत.
      आठवता आठवता मन आनंदीत होतं नि न अाठवल्यामुळे निराश होतं.
      १)मेरे मन ये बता दे तू किस अोर चला है तू .
      २)मन तडपत हरि दरशन को आज
      ३) मन रे तू काहे न धीर धरे
      ४) इतनी शक्ति हमे देना दाता ,,मन का विश्वास          कमजोर हो ना ।
      ५)नाचे नम मोरा मगन . . .
      ६)ए मेरे उदास मन चल दोनो कही दूर चले.
      ७) मेरा मन कहने लगा पास आके न तू दूर जा
      ८) कोरा कागज था ये मन मेरा
      ९)मित ना मिला रे मन का
      असे हे मन वास्तवात असो अथवा नसो प्रभावी आहेच.मन नसेल तर विश्वच शून्य ठरते. मन असेल तर शून्यातून विश्व निर्मिते.
      हे मन शुभ संकल्पाने युक्त ,निरागस ,आनंदी असावं हीव मनोमन प्रार्थना  !
     ©डॉ. प्रज्ञा देशपांडे.