#सहजोक्त.

मय्या मोरी -१
आज सकाळी एफेमबँडवर अनुप जलोटाच्या आवाजातील भजन ऐकायला मिळाले. अनुप जलोटाचे गाण्याच्या मध्ये मध्ये कडव्यांबद्दल
निवेदन . आहहा सकाळ  छानच उगवली म्हणा .
गाण्यातील भाव ,सूर-ताल तर उत्तमच आहे. तो तर आवडतोच मला; पण
 "शब्द धन आम्हा शब्दची सामर्थ्य ।
 शब्दांनीच होई जीवन हे सार्थ "॥
 अशी वृत्ती असल्यामुळे ; शिवाय कोणत्याही काव्यातून ध्वनित होणारे अर्थ शोधण्यात मौज वाटते. मग काय ? सकाळी सकाळी आवडतं गाणं न् दिवसभर चिंतायला नवा विषय ! आज "मजा आ गया।"
मैया मोरी मै नहि माखन खायो
मैया मोरी मै नहि माखन खायो |
भोर भयो गैयन के पाछे, मधुवन  मोहे पठायो ।
चार पहर बंसीबट भटक्यो, साँझ परे घर आयो ॥
मैं बालक बहियन को छोटो,छींको किहि विधि पायो ।
ग्वाल-बाल सब बैर परे हैं,बरबस मुख लपटायो ॥
तू जननी मन  की अति भोरी, इनके कहि पतिआयो ।
जिय तेरे कछु भेद उपजिहै है, जानि परायो जायो ॥
यह लै अपनी लकुटि कम्बलिया, तुने बहुतहि नाच नचायो ।
'सूरदास' तब हँसी जसोदा, लै उर कंठ लगायो ॥

सूरदासाची ब्रजभाषा आहे. मराठीची जशी प्रमाण मराठी न् व-हाडी , खानदेशी ,बंजारा बोली असातात तशी हिंदीसुद्धा आपण ऐकतो ,बोलतो ती प्रमाण हिंदी-खडीबोली तर अवधी ,ब्रज,मैथिली या तिच्या बोली भाषा आहेत. बोली भाषेला एक प्रकारचा ठसका न्  गोडवा असतो. या गाण्यातही तो जाणवतो.  यातले काही शब्द तर संस्कृतशी साधर्म्य बाळगणारे दिसतात ठळकपणे.
 जसे
  >पाछे
 पश्चात् (संस्कृत ) > पच्छ (अपभ्रंश) >पाछे (ब्रज) पिछे (हिंदी)
 किहि >
 किं हि (संस्कृत )>  किहि (ब्रज)> किस(हिंदी)
 पतिआयो>
 प्रत्यय= विश्वास (संस्कृत )> पत्यय (अपभ्रंश) पतिआय (ब्रज)
 उपजिहै >
 उपजायते (संस्कृत ) > उपजिहै (ब्रज) >उपजा  है (हिंदी) >उपजला (मराठी )
 लकुटि>
 लकुटः (संस्कृत )> लकुटि (ब्रज)> लाठी (हिंदी/मराठी)
भाषा-अंतर काळाच्या अोघात होत जाते ; काळाच्या अोघात मधल्या कड्या लुप्त होतात. कालाय तस्मै नमः।
हे भजन आवडायचं अजून एक कारण म्हणजे त्यातील  मानवी भावनांचा मनोव्यापार ! त्यावर पुढच्या भागात लिहीन .
©डॉ. प्रज्ञा देशपांडे.