रेणुका देवीचा जोगवा

 

🙏🙏नववी  माळ 30/09/2025🙏🙏

  माहूरगड निवासी श्री रेणुका मातेचा जोगवा.

जोगवा म्हणजे देवीदेवतांसमोर पदर पसरून कृपाप्रसाद मागणे, ज्याला महाराष्ट्रातील ग्रामीण भागात भिक्षा मागणे असेही म्हणतात. या प्रथेतील उपासकांना 'जोगते' (पुरुष) किंवा 'जोगतिणी' (स्त्री) म्हणतात.   ते देवीच्या सेवेत सर्व इच्छा व अहंकार सोडून देतात त्यांचे प्रतीक म्हणून देवीला प्रिय असणाऱ्या कवड्यांची माळ घालतात आणि देवीच्या कृपेने कुटुंबात सुख-समृद्धी यावी यासाठी जोगवा मागतात. 

जोगवा हा एक पारंपरिक लोककला आणि नृत्य प्रकार देखील मानला जातो, ज्यामध्ये देवीला जोगवा मागताना गाणी गायली जातात, आणि  नाचतात.

संत एकनाथ यांनी रचलेले  जोगावा गीत प्रसिद्ध आहे. आज विष्णुदासांनी रचलेले जोगवा गीत  बघू

माहुर गडावरी, ग माहुर गडावरी गं तुझा वास, 

भक्त येती ते दर्शनास ।। माहुर ।।

 पिवळे पातळ गं। पिवळे पातळ बुट्टीदार, 

अंगी चोळी ती हिरवीगार, पितांबराची गं। पितांबराची खोविली कास ।। भक्त ।॥१॥

कडव्यातून अर्थ तसाही स्पष्ट कळून येतो.

रेणुका देवीला पिवळे पितांबर (रेशमी, सोवळे ) लुगडे आवडत असावे. कारण जवळपास प्रत्येक  गाण्यात पिवळ्या पातळाचे वर्णन आहेच.

 बिन्दीबिजवरा, गं बिन्दीबिजवरा गं

 भाळी शोभे, काफवाळ्याने कान ही साजे,

 इच्या नथेला गं, इच्या नथेला हिरवे घोस ।।२।।

या कडव्यात त्याकाळातील बिंदी, बिजवर, काफ वाळ्या, नथ  या दागिन्यांचा उल्लेख आहे.  

•बिंदी हा कपाळावरचा पारंपरिक दागिना आहे.बिंदीचा आकार छोटा असतो,

 •बिजवरा हे एक विशिष्ट प्रकारचे चंद्रकोरीच्या आकाराचे आभूषण आहे जे बिंदीपेक्षा मोठे असून कपाळाच्या मध्यभागी लावले जाते. 

•काफ वाळ्या =  कानातील दागिने. कान न टोचता कानाच्या पाळीवर घातला जाणारा काफ तर  साखळ्यांनी लोम्बणाऱ्या वाळ्या. 

•नथ नाकातील दागिना. हिची नथ हिरव्या मण्यांचा घोस असलेली आहे.

 सरी ठुसीत गं सरी ठुसीत मोहन माळ,

 जोडवे मासोळला, पैंजण चाळ, 

पट्टा सोन्याचा गं पट्टा सोन्याचा शोभे कमरेस । 

भक्त ॥ ३ ॥ 

या ही कडव्यात दागिन्यांचे वर्णन आहे.

•सरी = गळ्यात घालायची मण्यांची माळ.

• ठुशी= गळ्याला घट्ट असलेला, सोन्याच्या मण्यांचा दागिना.

• मोहनमाळ= सोन्याच्या मण्यांचा मोठा हार.

• जोडवे= पायाच्या बोटात अंगठी सारखे, त्यावर मासोळीची आकृती.

• पैंजण= जरा घट्ट आणि जाड 

• चाळ= घुंगरू, साखळ्या असलेले जरा लोम्बणारे.

जाई जुईची गं जाई जुईची आणिली फुले।

 तुरे, हार, माळीने गुंफियले, गळा शोभे तो गं

 रुप शोभे तो आनंदास ॥ भक्त येती ॥ ४ ॥

दागिनेच नाही तर फुलांच्या माळा, हार, गजरे घातलेय. तुझे रूप पाहून भक्तांना आनंद होतो.

हिला बसायला गं हिला बसायला चंदनी पाट, 

हिला जेवायला चांदीचे ताट, पुरणपोळी गं पुरणपोळीची आवड, सुरस ।॥ ५ ॥

रेणुकेच्या जेवणाचा थाट वर्णीला आहे. चंदनाचा पाट, चांदीचे ताट. पुरणपोळी ही विशेष.  

 मुखी तांबुल गं तो तांबुल पाचसे पानांचा, 

मुखकमली रंग लालीचा, 

खण नारळाची ओटी तुला ।। भक्त येती ६ ।।

जेवणानंतर 500 पानांचा तांबूल. तांबूलामुळे तोंड रंगलंय लालीलाल. खणा-नारळाची ओटी भरतात. 

 विष्णूदासाची गं विष्णूदासाची विनवणी, 

माझ्या जनार्दनी चरणी, माता भगिनीना गं

माताभगिनींना सौभाग्यदायीनी, व्हावे अखंड । अखन्डित पावनी, सदा उधळती गं हळदीस ।

 भक्त येती ते दर्शनास।। ७ ।।

विष्णुदास रेणुका आईच्या चरणी विनवणी करतात की सर्व माता भगिनींना अखंड सौभाग्यवती कर. त्या तुझ्यावर सतत हळद उधळू देत. 

सात कडव्यांचा हा जोगवा अतिशय सोपा  असून म्हणायला उत्तम आहे.

आज आपली नववी माळ अर्पित केली 🙏. 

©डॉ. प्रज्ञा देशपांडे.

नागपूर

लेख पूर्ण वाचून झाला की कॉमेंट सेक्शन मध्ये कॉमेंट नक्की करा, कृपया. 

आणि तुम्हाला माझे ब्लॉग लेखन आवडत असेल तर माझ्या नावसह ही link शेयर करायला विसरू नका. 😊