#सहजोक्त.

दिवाळीच्या सुट्ट्या न् घरी तपासायला पेपरचे गठ्ठे ,  दिवाळीची कामं . रेडिअो लाऊन कामं करायला आवडतं . रेडिअोवर अचानक  उडत्या चालीवरचं गाणं लागलं : "छोड दो आँचल , जमाना क्या कहेगा.."   गाणं ऐकलं न् युट्यूबवर पुन्हा  पाहून ऐकलं. जुन्या काळातील काही युगलगीत कायम मनाला रमवतात ,त्यातील हे एक गाणं.
पेईंगगेस्ट पिच्चरमधलं किशोरकुमार न् आशाभोसलेंच्या नटखट आवाजातल , निरागस श्रुंगारीक गाणं . देवआनंद न् नुतनने मोहक प्रणयी अदांनी चिरस्मरणीय केलेय. अचानक ,गार न् सुगंधी झुळूक यावी न् ताजे करून जावी ,असे झाले.
पेपर तपासणे , घरातली नेहमीची कामें अगदी लयीत होत होती न् बॅगराऊंड मध्ये सहजोक्त सुचत होते.
"हिंदी सिनेमा न् हिंदी गाणं " तसं म्हटलं तर ज्ञानभांडारच आहे. समाजमिती समजून घ्यायचे साधन आहे.  हे गाणे देखील त्याकाळातील समाजाचे चित्रण दाखवतेच ना ! गाण्यातील शब्दसंवाद न् चित्रित अभिनय  बघून लक्षातच येते ते.
काळ बदलतो ,बदल होतोच होतो मग व्यक्ती असो की समाजमान्यता !
गाण्याच्या रसापासून ते चित्रण नि शब्दापर्यंत विचारचक्र पुढे गेलें न् "आँचल"  इथे अडकले.
"आँचल" म्हणजे पदर . पण फक्त पदर हा शाब्दिक अर्थ न रहाता संस्कार मर्यादा ,शालीनता ,सुशीलता ,घरंदाजपणा,वात्सल्य  इत्यादींचा समुच्चय एका पदरातून सुचवला जातो. नववार लुगडं असो की साडी की अातच्या सलवारवरच्या दुपट्ट्याचा ,पदर असणारच मग त्यावर "जरतारी नाचरा मोर" असो किंवा नसो !
मेंढीच्या शेपटी सारखा असो वा जमीन झाडणारा, आईचा स्नेहाळ वात्सल्य पाजळणारा पदर असो वा प्रिय पत्नीचा मार्दव जपणारा पदर असो ; पदराला असे भावनेचे कितीक पदर असले तरी पदर म्हणजे पदरच  असतो.
आँचल ,पदर या शब्दावरून किती तरी गाणी आठवली.
• काटों से खीच के ये आँचल.
• सारा प्यार तुम्हारा मैने बांध लिया है आँचल में
• बादल में क्या जी ...आँचल में क्या जी...अजबसी धडकन..
• हुजू्र इस तरहा ना लहराके चलिये ,खुले आम आँचल ना लहराते चलिये.
• चाँद छुपा है आँचल में ..
अजून बरेच काही गाणे न् त्यावरची दृश्य भरभर डोळ्या समोरून गेले.
खरोखर एक शब्द ,एक संस्कार न् एक जमाना दर्शवणारा असतो.
• ती आई , चुलीवर स्वयंपाक करतेय न् तिचा लहानगा तिला पाठीमागून बिलगतो ,तितक्या  धांदलीतही ती डोईवरचा पदर सावरत  पदराने त्याचा चेहरा पुसते.
• पदराचा अोचा करून मुलांसाठी ,घरासाठी रानमेवा ,खाजं(म्हणजे खाऊ) आणणारी सुगृहिणी आई.
• नंतरच्या काळात शिवणयंत्रावर आई शिवतेय न् पदर लोंबतोय स्टूलावरून ,रांगतं बाळ ते धरून अोढतंय.
• पदराने मुलाची दृष्ट काढणारी प्रेमळ आई.
पुढे अोट्याशी उभी राहून आई स्वयंपाक करतेय न् नवतरूण तिचा मुलगा तिच्या पदराने , अोला चेहरा पुसतोय.न् तीही कृतक कोपाने टॉवेल घे ना रे..म्हणून अोरडतेय.
ही झाली आईची  माया.
आता पत्नी वा प्रेयसी च्या पदराची कथा.
• हिरोला पाहून उगाच स्वतःच्या  पदराशी चाळा करीत पायांच्या बोटांनी जमीन उखरणारी.
• हिरोच्या अचानक धसमुसळेपणाने हृदयाचा ठोका चुकतोय न् पदर लयीत खालीवर होतोय.
• दोन्ही खांद्यांवर  पदर घेऊन अदबीने अहोंचा मान सांभाळणारी घरंदाज कुलवधू.
• पदर खोचून शेजारणीशी भांडणं करणारी गृहिणी
नळावर पाण्यासाठी शेजारणीचा पदर,झिंझ्या अोढून  लढणारी मर्दानी.
• अचानक आलेल्या पावसात भिजू नये म्हणून जोडीदारा सह पदराने दोघांना झाकणारी ..
इत्यादी इत्यादी...
असे  व्यक्त अव्यक्त प्रसंगांचे पदर उलगडण्याचा प्रयत्न केला इथे.
आता जमाना बदलला आहे. सबलीकरणाने महिला सक्षम झाल्या आहेत. सामाजिक परिवर्तनाच्या या झंझावातात जुनी वहिवाट मोडून नवे पायंडे स्थापित होऊ पहात आहेत.
या सगळ्या सव्यापसव्यात "पदराचे" महत्त्व तितकेसे उरले नाही, हे वास्तव आहे ,पदरची माहिती नाही. लुगड्यावरून साडी , साडीवरून सलवार ,सलवार वरून पाश्चात्य पेहराव 
यावर कधी विकास प्रक्रिया  पोहचली ते कळलेच नाही. आता ब-याचश्या महिला ,मुली बिना अोढणीचे वेष परिधान करतात. अशा परिस्थितीत आचल , पदर न् पदराचे चाळे ,त्यावर आधारित नर्म श्रुंगारिक वा अोल्या वात्सल्याचे गाणे बाद ठरतात ना !
कालाय तस्मै नमः।
©डॉ. प्रज्ञा देशपांडे.