आमचं गावं तसं छोटच पण महत्त्वपूर्ण स्वातंत्र्यपूर्वकाळात गावात तीन मालगुजारी घराणे सुखानी नांदणारे. प्रत्येकाची सत्तास्थाने श्रद्धास्थाने ,मिळकत स्त्रोत वेगळे तरी घरंदाजपणा ,शालीनता व दानत सारखीच जवळपास.
माझी आजी जमीनदाराची मुलगी व मालगुजाराची बायको. उन्हाळ्यात गावी गेलो की आजी रोज छान छान गोष्टी सांगायची. एकदा आजीने "दाखवणे व असणे" या आशयाचा किस्सा सांगितला.
तेव्हा इंग्रजांचे राज्य होते . मालगुजार लोकांकडे अनेक दिवाणजी कारभार सांभाळायला असत. वायदे-कज्जे आदि साठी नेहमी तहसीलदाराकडे जावे लागे. स्वत: मालगुजार क्वचितच जात असे . ही कामं दिवाणजींचीच होती. मालगुजार गणपतराव देशमुख हे त्याकाळी आदरणीय व्यक्तिमत्त्व होते. देशमुखांचे दिवाणजी नेहमी तहसीलदाराकडे जात असत. उची वस्त्रं अंगावर दागदागिणे घालणारे ,रुबाबात राहणी असा त्या दिवाणजींचा वेष असे. तहसीलदार दिवाणजींना आदराने वागवत असत. एकदा मालगुजार श्री. गणपतरावांना स्वत:ला तहसीलदाराकडे जाण्याचा प्रसंग आला.
गणपतराव कचेरीत गेले. जी मंडळी त्यांना अोळखत होती ,ती आदराने उभी राहिली. तहसीलदार उभा झाला नाही. थोडा मागाहून दिवाण आला. तहसीलदार मानाने उभा राहिला. गणपतराव तेथे वाट पहात उभेच होते. दिवाणाला लक्षात आले तो चपापला. त्याने सारवासारव करत गणपतरावांची अोळख करून दिली. खादीचे गुडघ्यापर्यंतचे धोतर ,वर बाराबंडी , गळ्यात असली तर एखादी साखळी एखादी अंगठी असा साधा वेष कायमच घालणारे हेच ते गणपतराव ,अतिश्रीमंत व प्रख्यात मालगुजार आहेत असं कळल्यावर तहसीलदारही वरमला. शेवटी तहसीलदाराला रहावलं नाही . त्याने गणपतरावांना तसा प्रश्न विचारला. त्यावेळी ते सहज उत्तरले "दिवाणजीची इस्टेट ते अंगावर सांभाळतात. मी काय काय सांभाळू ?"
बावीस गावांची मालगुजारी असलेले गणपतराव नि त्यांचा नोकर यांचे राहणीमान --विचार व वर्तन अनुक्रमे घरंदाज प्रगल्भता आणि उथळ खळखळाट दाखविणारे होते.
आजकाल 'एक हात लाकूड व सात हात झिलपी' असाच जमाना आहे . विचार न करता ,पात्रता न बघता स्वत:वर दिवे अोवाळून घेण्याची रीतच काही जणांनी सुरु केलीय. मूळात आपण किती ? याचा विचार न करता इंप्रेशन मारण्याची एकही संधी सोडत नाहीत.
दाखवेगिरीच्या या जमान्यात हा किस्सा अवचित आठवला. अंगभूत मोठेपणा साधेपणानेच खुलतो हे कळायला पात्रता लागते ये-या गबाळ्याचे ते काम नोहे.
©डॉ. प्रज्ञा देशपांडे.
No comments:
Post a Comment