शब्दचिंतन

कालपासून डोक्यात शब्द घोळत आहेत.
तसेही मला शब्द खूप आवडतात.
****©डॉ. प्रज्ञा देशपांडे******
भाषा कोणतीही असो ,,शब्द सार्थ असावेत.
कालिदासाने उगाच नाही ना म्हटले ,,
," वागर्थाविव संपृक्तौ वागर्थप्रतिपत्तये
जगत: पितरौ वन्दे पार्वतीपरमेश्वरौ "॥
शब्द नि अर्थ यांचे अतूट नाते आहे.
काल सहज "हमराज" शब्द आठवला.मग या सारखे कोणकोणते बरं शब्द ?म्हणून आठवत गेली तर .....
हमराज
हमसफर
हमकदम
हमनवा
हमराही
हमनाम
हमउमर
हमनशीन
.........असे शब्द विशेष म्हणजे गाण्यासह आठवत गेले.
'हम'  हा उर्दू उपसर्ग (प्रिफिक्स) आहे. त्याचा अर्थ साधारणपणे "सह" असा होतो. संस्कृतात २२ उपसर्ग आहेत.मराठीत त्यातले बरेच  आले आहेत. शिवाय परक्या भाषेतूनही उपसर्ग घेतले मराठीने.
त्यात हा "हम" .संस्कृतात "सम्" उपसर्गाचा जो अर्थ आहे तोच उर्दू (मूळ पारसी) उपसर्ग "हम" सांगतो.

वर उल्लेखलेल्या शब्दांचे अर्थ उलगडत गेले अन् आनंद होत गेला.
हमराज = गुपिताता भागीदार
हमसफर =सहप्रवासी  (संगच्छध्वम् मध्ये जे अपेक्षित आहे तेच .)
हमकदम= सोबत पायवाट कापणारे .एकाच ध्येयाचे वाटसरू.
हमनवा= एक दृष्टिकोण असलेले  , सहमत ,एकवाक्यता असलेले.(संवदध्वम् मध्ये हेच अपेक्षित आहे
हमराही = सहप्रवासी
हमनाम =एकाच नावाचे .
हमउमर=सवंगडी ,एकावयाचे , संस्कृतात "वयस्य" (एका वयाचे मित्र )
हमनशीन =जोडीदार ,साथी , युगुल
 हे सगळे उपसर्ग घटित शब्द आहेत.
यांचा हिंदीतील "हम"= मी / आम्ही  ; शब्दाशी संबंध नाही.हिंदीतील हम संसकृतातील अहम् / वयम् पासून तयार झालाय.असो.
हमकदम , हमसफ़र , हमराही
हमराज ,हमनवा
हमनशीन ,हमउमर ........
चिंतन करत गेलं की अंतरंगातील खोल खोल अर्थच्छटा उलगडून सांगतात हे शब्द .
मग हिंदीगाणे अजून सार्थ होत हृदयाला भिडतात
१)
ऐ मेरे हमकदम ,मेरे दिल की धडकन मे संगीत तुम्हारा है ....
 २)जब कोई बात बिगड जाये ,जब कोई मुश्किल पड जाये तुम दे ना साथ ओ हमनवा ....
(३) हमसफ़र मेरे हमसफ़र,पंख तुम परवाज हम .......
(૪)हमदम मेरे खेल ना जाने चाहत के ईकरार के ........(५)हमदम मेरे मान भी जाओ ,कहना मेरे प्यार का .....
      आठवा आठवा गाणे अन्  अन् शब्दानंद लुटा ........   (©डॉ.प्रज्ञा ) देशपांडे
शब्दधन आम्हा ,शब्दची सामर्थ्य
शब्दानेच होई जीवन हे सार्थ.......

     *******प्रज्ञा *******