कवी ना. वा. टिळक...२

#सहजोक्त ...
कवी ना. वा. टिळक...२

आमच्या शाळेची दैनिक प्रार्थना म्हणजे
 ना .वा . टिळकांची खालील कविता होय. आज जेव्हाही ती कविता वाचते ,त्यातील शब्दवैभवाने बुद्धी दिपून जाते.जातपातधर्माच्या पलीकडे देशभक्ती असते हे त्या कवितेचा आशय सांगतो.मंदारमाला वृत्तातील ही कविता. तशी समजायला सोपी. पण त्यातले काही काही शब्द,श्रद्धा अगदी अजोड आहेत. जसे
निस्तुला =तुलनाच नाही जिला अशी ती. आपण- अतुलनीय-असा शब्द नेहमीच योजतो. हा नवा शब्द.
टिळकांना संस्कृत उत्तम यायचे . त्यांनी मराठीला असे श्रीमंत केले. ते पुढे ख्रिस्ती झाले होते. पण देशाविषयीचा अभिमान व्यक्त करताना -आर्यभूमी,
कामधेनु,कल्पवल्ली,सारस्वत (सरस्वतिपुत्र) ,गुरुस्थान,अमृत - इत्यादी शुद्ध पौराणिक संदर्भातील शब्द सहज योजले त्यांनी. पण कुठेही त्यांच्या धर्मभावना दुखावल्याचा उल्लेख नाही."नमन्ति फलिता वृक्षा: ,नमन्ति च बुधा जना:" हेच सप्रमाण सिद्ध होते त्यातून.
अनेक अनेक धन्यवाद बालभारतीचे की असे श्रीमंत शब्दयुक्त ,आशययुक्त साहित्य आम्हाला क्रमिक पुस्तकातून अभ्यासायची सोय दिली. शतश: ऋण आमच्या गुरुजनांचे की आमच्या सामाजिक-आर्थिक-मानसिक परिस्थिती चा विचार न करता जे जे पाठात होते ते,  शिवाय त्याला पूरक-अवांतर साहित्य ,कोणताही अभिनिवेश न बाळगता शिकविले. आमच्या जन्मदात्यांचे तर अनंत उपकारच म्हणावे की आम्हाला गुणग्राहक( मार्कं मिळविण्याचे गि-हाईक) न बनवता खरं गुणग्राहक ( गुण घेणारे) केले. आम्हाला स्पर्धेचे दडपण दिले नाही. अन् आम्ही फारच नशिबवान की त्याकाळी बालमानसशास्त्र वगैरेंचे ठेकेदार नव्हते ,नाहीतर-" काठिण्यपातळी फारच आहे ,हा आमुकांवर अन्याय आहे-" अशा बोंबा ठोकून चांगल्या अभ्यासक्रमापासून आम्ही वंचित राहिलो असतो.
मला आठवते ,पृथ्वीचे प्रेमगीत ,फुलराणी या कविता हायस्कुलात शिकलो. शिकविणा-यांनी कधी- यात काही "वेगळ"आहे हे जाणवू दिलं नाही,  इतकं सहज आम्ही शिकलो.
व्याकरण ,भाषासौंदर्य असे मोठे मोठे शब्द न वापरता सहज शिकविले नि आम्ही शिकलो.परीक्षेत पैकीच्या गुणपैकी नाही मिळाले,भर वर्गात गुरुजन कमी गुण मिळाले की रागावत ,चुका भरवर्गात सगळ्यांसमोर सांगत पण आमच्या नि घरच्यांच्याही -"हा घोर अपमान आहे ,अशाने समोर शिकायची गोडी रहाणार नाही "-वगैरे मनात आले नाही.  पण मराठीची गोडी पक्की लागली परीक्षेत पैकीच्या पैकी गुण नाही मिळाले पण मराठीची गोडी पक्की लागली.  असो.
आज ही कविता देतेय .उद्या याहून भारी कविता घेईन.
©डॉ. प्रज्ञा देशपांडे.
🌸🌸🌸🌸🌸🌸🌸🌸🌸🌸🌸🌸🌸
सृष्टी तुला वाहुनी धन्य! माते, अशी रूपसंपन्न तूं निस्तुला ।
तूं कामधेनू! खरी कल्पवल्ली! सदा लोभला लोक सारा तुला ।
या वैभवाला तुझ्या पाहुनीया, मला स्फूर्ती नृत्यार्थ होते जरी ।
सामर्थ्य नामी तुझ्या आर्यभुमी, तसे पाहिले मी न कोठे तरी ।।१।।

माते! महात्मे तुझे, तत्ववेत्ते, तुझे शूर योद्धे, तुझे सत्कवी ।
श्रेणी ययांची सदा माझिया गे मना पूजनी आपल्या वाकवी ।
यांची यशे ज्या नव्या सद्गुणांना मला अर्पिती, ध्येय ते गे जरी ।
सामर्थ्य नामी तुझ्या आर्यभुमी, तसे पाहिले मी न कोठे तरी ।।२।।

तुझ्या महोदार सारस्वताच्या महासागरीचा जरी मीन मी ।
झालो, तरी गे तृषा मन्मनाची कधीही कधीहीं न होणें कमी ।।
आई! गुरूस्थान अंती जगाचे तुझे! यात शंका न काही जरी ।
सामर्थ्य नामी तुझ्या आर्यभुमी, तसे पाहिले मी न कोठे तरी ।।३।।

वारा तुझ्या स्पर्शाने शुद्ध झाला, मला लाधला! भाग्य हे केव्हढे!
माते! स्वये देशि जे अन्नपाणीं, सुधा बापुडीं कायशीं त्यापुढे ।
तू बाळगींशीं मला स्कंधी-अंकी! सुखाचीं खरीं हींच सींमा पुरीं ।
सामर्थ्य नामी तुझ्या आर्यभुमी, तसे पाहिले मी न कोठे तरी ।।४।।

– रेव्हरंड ना. वा. टिळक