अभाव.

#शब्दचिंतन
०૪.०३.२०१७
अभाव म्हणजे नसणे. हाच रूढ ,प्रचलित अर्थ आहे. भाव म्हणजे असणे .
मूळात भू(भव्) असा धातू आहे, होणे (To Be)या अर्थी .
भाव म्हणजे ज्याचे अस्तित्व आहे ,तो.[अस्तित्व शब्द पण चिंतनीयच आहे ] .या "भाव " कृदन्ताचे हे नकारार्थी रूप आहे. म्हणजे  ज्याचे अस्तित्व नाही ,तो अभाव.
नैयायिकांनी या जगाला सात पदार्थात विभागले आहे.त्यापैकी शेवटचा पदार्थ "अभाव"आहे.
 सूक्ष्म अन्वेक्षण ,खोल तर्क हे नैयायिकांचे वैशिष्ट्य होय.त्यांच्या मते ,अभाव ही शुद्ध वर्तमानकाळातील  अवस्था आहे. अभाव हा एक नाही तर तीन प्रकारचा असतो.
(१) पूर्वी होता पण आता नाही.
(२) आता नाही पण पुढे असू/होऊ शकतो.
(३)पूर्वी नव्हता ,आताही नाही ,पुढेपण होणार नाही.

खरेच एखादी गोष्ट आज नाही म्हणजे ती पूर्वी नव्हतीच असे म्हणणे योग्य नाही .तद्वत आज नाही म्हणजे पुढे होणारच नाही याची पण खात्री देता येत नाही.
व्यवहारात "अभाव" हवाच,नाहीतर भाव जातो. शेतक-यांचेच पहा ना.पीक जास्त आले ,,भाव कमी. पीक कमी आले , अभाव दिसला की भाव वाढतो. अतिसुबत्ता योग्यच नाही. अभाव हवाच.
 दुर्मीळ गोष्टीलाच किंमत असते /भाव असतो.

भाव या शब्दाला (कृदन्ताला) वेगवेगळे उपसर्ग वा शब्द  लागले की त्यातून वेगवेगळ्या अर्थाचे अनेक शब्द तयार होतात. जसे सद्भाव ,प्रादुर्भाव ,प्रभाव ,आपपरभाव ,आवश्यंभाव ,भक्तिभाव ,हावभाव,विभाव,अनुभाव ,
स्वामीभाव,दास्यभाव ,वात्सल्यभाव ,प्रेमभाव,
संचारीभाव इत्यादी.
©डॉ. प्रज्ञा देशपांडे.