सहजोक्त.

#शब्दचिंतन.
आज शेमारू-मराठीवर , 'भाई-व्यक्ती न् वल्ली'  सिनेमा पाहिला. त्यात कुमार गंधर्वांचे " ऋणानुबंधांच्या जिथून पडल्या गाठी ,भेटीत तृष्टता मोठी"
हे गाणे ऐकले.

कुमार गंधर्व न् वाणी जयराम यांच्या आवाजातील हे गाणे . गीतकार  बाळ कोल्हटकर यांनी रचलेले हे गीत पहाडी रागात  संगीतबद्ध केले आहे वसंत देसाई यांनी .

तसे हे गाणे लहानपणापासून ऐकले आहेच. शरदचा व्हिडिअो-शुटिंग /फोटोग्राफीचा तीस वर्षांहून अधिक वयाचा व्यवसाय . पूर्वी लग्नांच्या व्हिडिअो कॅसेटला हमखास हे गाणं तो डब करून टाकायचा.

गाणं अतिशय अर्थपूर्ण न् विचार करायला भाग पाडणारं आहे. तसेही मला शब्दांवर विचार करायला आवडते.

या गाण्याच्या ध्रूवपदात 'तृष्टता' असा  एक शब्द आला आहे.  गाणे ऐकताना तो शब्द जरा अस्पष्ट वाटतो.
 तृप्तता (समाधनीपणा ) , तुष्टता (संतोषिता) , रुष्टता (नाराजगी)   हे शब्द  मराठीत अधिक प्रचलित आहेत.

 गाण्यात मात्र  "तृष्टता" हाच शब्द आहे. अनेकांना तो शब्द चुकीचा  वाटतो.  पण  तेथे प्रिंटिंग मिस्टेक वा स्लीप अॉफ टंग नाहीय.
  बुद्ध्या    'तृष्ट +ता = तृष्टता' हा शब्द अतिशय समर्पकपणे गाण्यात योजला शब्द  आहे. गीतकारांच्या शब्द-व्यासंगाचा अतिशय आदर वाटतो. आजकाल किमान शब्दात कमाल (सर्वार्थाने) गाणी पाडली जातात , असो.  "तृष्टता" हा काहीसा अनवट , अप्रचलित पण त्या गाण्यासाठी अत्यंत मार्मिक असा हा शब्द. तृष्टता म्हणजे कठोरपणा , कोरडेपणा , उद्धटपणा , तुटकपणा इत्यादी.
खरे तर पूर्ण गाणंच साऽर्थ समजून घ्यायला हवे. तरच त्या गाण्याची , जगातील ऋणानुबंधांची गोडी कळते.
पण पहिल्याच अोळीतील शब्दांचा नेमका योग्य अर्थ घेतला नाही तर बाकी गाणे मनाला भिडेलच कसे ? म्हणून हे छोटसे  शब्दचिंतन.
©डॉ. प्रज्ञा देशपांडे.