सहजोक्त..

हंसान्योक्ति
कस्त्वं लोहितलोचनास्यचरणः हंसः कुतो मानसात् । किं तत्रास्ति सुवर्णपङ्कजवनान्यनम्भः सुधासन्निभम् ।
रत्नानां निचयाः प्रवालमणयो वैदूर्यरोहाः क्वचित् । शम्बूका अपि सन्ति नेति च बकैराकर्ण्य हीहीकृतम् ।।
शार्दुलविक्रीडित वृत्तातील ही अन्योक्ती. यात बगळे व हंस यांचा संवाद आहे.
बगळे= लाल डोळे ,तोंड ,पाय असलेला तू रे कोण ?
हंस = मी हंस .
बगळे = कुठून आलास ?
हंस = मानस सरोवराहून ....
बगळे = तिथे काय असतं ?
हंस = सोनेरी कमळांची वने आणि अमृतासम स्वच्छ पाणी ,रत्न -प्रवाळ-मणी यांचे ढिगंच्या ढिगं ,क्वचित वैदुर-पर्वतावरील दुर्मिळ वनस्पती सुद्धा असतात तिथे.
बगळे = तिथे शिंपले असतात कां पण ?
हंस = नाही
बगळे = ही ही ही...!!
बगळ्यांचे आकलनच कमी हंसाने तरी काय करावे ?
आपल्यापेक्षा श्रेष्ठ असलेल्याची खिल्ली उडवावी ,असे कायमच वाटणारे अनेक हीनजन असतात. अनेक अद्वितीय गोष्टी त्यांच्या आकलनाच्या पलीकडे असतात , ज्या त्यांना साधारणपणे खोट्या वा काल्पनिक वाटतात म्हणून कितीही उत्तमपणे समजावून सांगितले तरी त्यांना त्या कळूच शकत नाही. त्यांच्या दृष्टीने उपयुक्त असलेली क्षुद्र बाब तुमच्या जवळ नाही , हे कळल्यावर ते तुमची यथेच्छ टवाळी करतात न् तुम्ही श्रेष्ठ होण्यास कसे नालायक आहात ,हे बहुमताने सिद्ध करतात.

सोने मोजायच्या तराजूने कोळसे मोजयला जावे न् "छे ,उपयोगी नाही", असे म्हणून फेकून द्यावा ,असे आहे.
बगळा-हंस या रूपकातून मानवी मनोव्यापार समजतो.